شاهنامه کتاب پرفایده ای است. اما هنوز برای بسیاری افراد، چیستی محتوای شاهنامه نامعلوم است. پژوهش های تازه نشان از راستین بودن همه ی مندرجات آن دارد.
درباره ی اهمیت شاهنامه و فواید بی شمار آن، سخن بسیار است. فایده های شاهنامه چنان زیاد است که حتی نوشتن عنوان های این فایده ها صفحات زیادی را به خود اختصاص خواهد داد. با این حال صرفاً از جهت نمونه چند مورد از سودمندی های شاهنامه را نام می بریم :
۱- شاهنامه کارنامه و کتاب هویتی ما ایرانیان است. لذا بر هر ایرانی فرض است که با آن آشنا باشد.
۲- شاهنامه کتاب اخلاقی است که مطالعه ی آن در انسان روح جوانمردی و درستی و راستی ایجاد می کند.
۳- شاهنامه سبب انسجام ملی و توجه به مشترکات ملی بین همه ی ایرانیان (بلکه بین همه ی مردم ایران بزرگ فرهنگی)،سبب اتحاد و دوستی بیشتر می گردد.
۴- شاهنامه پشتوانه ی زبان رسمی و ملی ایرانیان است.
۵- شاهنامه پر از پند و حکمت است که پندهای آن بسیار مفید و سازنده است.
۶- شاهنامه کتاب تاریخ ایران است. تاریخ یکی از علوم بسیار مهم و مفید است
بنابراین، توجه به شاهنامه، مطالعه ی آن و پژوهش روی آن کار ارزنده ایست.
از این رو برای آشنایی بیشتر با شاهنامه قصد داریم با استفاده از کتاب گفتارهای شاهنامه نوشته استاد دکتر محمد رسولی (شاهنامه شناس)، یادداشت هایی تقدیم خوانندگان و مخاطبان گرامی بنمائیم.
دکتر محمد رسولی سال های بسیاری را صرف آموختن، پژوهش، تحقیق و تتبع در شاهنامه نموده است و از شاهنامه شناسان برتر کشور می باشد.
ایشان کتاب های متعدد و مقالات بسیاری راجع به شاهنامه دارند. دکتر محمد رسولی با نگاهی تازه به شاهنامه و با رویکرد علمی، شاهنامه را بازشناسی نموده است.
مطالبی که دکتر محمد رسولی راجع به شاهنامه می گویند، کمتر گفته شده و تازگی دارد.
گفتار اول
شاهنامه چیست؟
این پرسش به ظاهر ساده بسیار مهم، کلیدی و اساسی است. در این گفتار می کوشیم تا به این پرسش مهم پاسخ دهیم.
شاهنامه روایت تاریخ ایران است. شاهنامه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی دربرگیرنده ی تاریخ ایران از آغاز تشکیل دولت و ملت در ایران تا پایان دوره ی ساسانیان است. از آغاز تشکیل دولت در ایران، یعنی از زمان کیومرث تا پایان دوران ساسانیان، در شاهنامه بیان شده است. طول این مدت ۸۵۰۰ سال می شود. خوب است برای درک بهتر مطلب، راجع به کل تاریخ ایران توضیحی ارائه دهیم. این توضیح حائز اهمیتِ بنیادین است و لذا توجه به آن ضروری است. می توان تاریخ ایران را از آغاز تا امروز به سه دوره تقسیم کرد:
• دوره ی اول از آغاز تا پیش از مادها، از این دوره به عنوان «دوران کهن» نام می بریم.
• دوره ی دوم از مادها تا پایان ساسانیان، این دوره را «دوران باستان» می نامیم.
• دوره ی سوم را می توان دوران نو (تازه) نامید که از آن با نام «دوران اسلامی» هم یاد می شود.
شاهنامه دربر گیرنده ی تاریخ دوره اول و دوره دوم است. دوره ی اول چیزی در حدود پنج هزار و سیصد سال است و دوره ی دوم تقریباً هزار و پانصد سال است. البته بین این دو دوره یک مقطع زمانی وجود دارد که مبهم است، یعنی گفته نشده است؛ ولی ما الان به آن کاری نداریم. آنچه باید به آن توجه داشت این است که شاهنامه بیان تاریخ ایران در دو دوره، یعنی دوران کهن و دوران باستان است. در واقع، رویداد آغازین شاهنامه که با پادشاهی کیومرث شروع می شود، مربوط به زمانی در حدود ده هزار سال پیش است و دوران باستان نیز از زمان حدود سه هزار سال پیش آغاز می شود. ما وقتی شاهنامه می خوانیم، با رویدادهای چنین زمانی مواجه هستیم. اگر چه تکرار مطلب می تواند ملال آور باشد ولی به جهت اهمیت موضوع به طور تکراری عرض می نمایم که شاهنامه دو مقطع از تاریخ طولانی ایران را یعنی تاریخ دوران کهن(ازحدود ده هزار سال پیش) و تاریخ وقایع ایران باستان را (از زمان حدود سه هزار سال پیش) برای ما روایت می کند.
با توجه به ادعایی که مطرح شد، ممکن است برای هر شنونده ای این پرسش مطرح شود که اگر همه ی آنچه در شاهنامه نوشته شده، تاریخ محض است، پس چرا برخی مطالب یا موجودات شاهنامه با زندگی واقعی آدمی تطبیق ندارند؟
برای مثال، در شاهنامه از عمرهای خیلی طولانی سخن گفته شده است، مثلاً گفته شده که جمشید هفتصد سال پادشاهی کرد! یا ضحاک هزار سال. مگر می شود انسان چنین عمر طولانی داشته باشد؟ یا اینکه قضایایی مانند وجود سیمرغ چیست؟ چگونه پرنده حرف می زند و کارهایی می کند که پذیرش آن با عقل جور در نمی آید؟!
این ها افسانه و اسطوره نیست و همه پاسخ دارد. نخست، جالب است یادآور شویم که در خود شاهنامه می گوید : «در این کتاب هر چه را متوجه نشدی یک رمزی دارد، آن رمز را پیدا کن».
تو این را دورغ و فسانه ندان
ازآن هرچه اندر خورد با خرد
به یک سان رَوِشن زمانه مخوان
دگر بر ره رمز معنی برد
برای مثال، اینجا دو پرسش مطرح شد که معما آن ها را می گشاییم و رمزشان را می گوییم. راز طولانی بودن عمر برخی افراد در شاهنامه این است که آن ها یک تن نیستند بلکه نام فرد در واقع نام یک زنجیره ی پادشاهی است، یک سلسله است. جمشید نام سلسله ی جمشیدیان است. ضحاک سلسله ی ضحاکیان است که هزار سال بر ایران حکمرانی کرد.
سیمرغ نام سرپزشک شهر و پزشک حاذق دوران است. در واقع، با توجه به سایر ابیات شاهنامه و با توجه به دلایل دیگر، کشف شده که سی مرغ نام پزشک است. چنان که در ادوار بعدی هم در آغاز نام پزشکان مهم، «سی» وجود داشته است. مانند : سی مرغ، سی نا، سی نوهه و … .
لذا شاهنامه تاریخ است و همه ی مطالب آن را باید به دید واقعی و جدی نگریست.
منبع: سایت اقتصاددان
لینک کوتاه :
نظر خود را درباره این مطلب بنویسید.